Bugün spesifik olarak kripto para, Bitcoin, Ethereum, global hisse senetleri ve forex piyasaları hakkında yazmak içimden gelmedi açıkçası. Tüm bilgileri bir kenara bırakalım, biraz yavaşlayıp frene basalım. Sağlık, ekonomi, enerji savaşları, diplomasi hangi alana kafayı çevireceğimizi şaşırdık. Bir de üstüne sosyal medyanın ve online mesajlaşma araçlarının veri paylaşılma hızına ve bizlerde yarattığı ani duygu değişimlerine yetişemiyoruz. Bugün derin bir nefes alıp bir adım geriye atıp içimden gelenleri yazmak istedim sadece.
Herkesin malumu olağanüstü zamanlardan geçiyoruz. Şu dönem kıyas yapacak, korelasyon arayacak veya uzun uzadıya tespitler saçacacak zamanlar değil. Böyle zamanların temel özelliği irrasyonel davranışların kontrol altına alınmazlarsa (ki genelde alınamaz önü) hızla yayılmaları ve kontrolden çıkmasıdır. Şahısları bir kenara bıraktım devletlerin ve merkez bankalarının aldıkları kararlar dahi olağandışı seviyelerde. Her konuya tek taraflı bodoslama yargılarla eleştiri getirmek de sağlıklı değil bu dönemlerde. Ancak bir hakikat var ki o da yarattığımız veya kurgulanan kurumlara duyulacak itibara (güven ve saygınlık) dayalı elimize verilen para birimlerinin itibarlarının ciddi ölçülerde hasar gördü.
Böyle zamanlarda en iyisi ihtiyatlı olmak. Nedir ihtiyatlı olmak? Geleceği düşünerek aşırı davranışlardan kaçınma, ölçülü davranma ve düşünme. Ölçülü davranma kısmına bir de ölçülü düşünme yetisini katalım bence. Ölçülü davranma kavramını çoğu zaman yanlış anlaşıldığını düşünüyorum, ölçülü olmak aşırılıktan sakınmaktır. Genelde aşırılık çoğumuzu esir alan bir eğilim. insanlar ölçüden ziyade ya elini tamamen her şeyden çekiyor ya da tam tersi fırsatlar geldi diyerek daha büyük risklere giriyor. Özellikle de yatırım alanından bahsediyorum. Fırsat kovalamak bana kalırsa öncelikli olmamalı şu an! Hayatta kalmayı öncelik edinmek daha önemli sular duruluna kadar her alanda. Size demiyorum ki elinizi her şeyden çekin ve pasif bir konumda bekleyin ne yapacaksanız ölçülerle, ölçekleyerek yapın. Fırsatları da kovalayın tabii ki ama bunu yaparken insanların irrasyonel eğilimlerini denklemin dışına atmayın bunun için tedbirlerinizi oluşturarak fırsat arayın.
Hani bir şarkı vardır Feridun Düzağaç’ın dilimize doladığı, Özdemir Asaf’ın güzel dizelerinden oluşan “yalanlar istiyorsan yalanlar söyleyeyim, incirsin.” Senaryolar da bu şekilde bence çok kolay üretilebilir. Hele de bu aralar senaryolar yaratmak çok daha kolay herkes her duyduğuna inanmaya aşırı meyilli. Çoğu insan da bunu kullanıp sağdan soldan etkilendiği (çoğu yanlış) bilgilerle türlü komplo teorilerine inanma ve de üstüne üstlük çarpan etkisiyle üretme eğiliminde. Bir sürü senaryo sosyal medya aracılığı ile yalan yanlış yayılıyor. Uzman olmayan insanlar ekonomi, politika, sağlık gibi aklına geldiği her alanda öngörülerde bulunabiliyor. Bu çok sağlıksız bir zemin ve kafalar genelde de bu yüzden karman çorman. İnsanoğlu her konuda ahkam kesme konusunda kendi egosunu gemleyemiyor. Önemli olan illa ki bir şeyler söylemek ve tahminler yapmak, insanların olumlu ya da olumsuz nasıl etkilendiklerini önemsemiyor kimse. İlk olarak başkalarının üzerinde nasıl tesirlerimiz olacağını da düşünmeliyiz bence konuşmadan, yazmadan önce. En dehşet verici yanılgı nedir bilir misiniz? Aklından her geçeni doğru zannetmek! Psikolojik durumunuzu direkt olarak etkileyen de en önemli faktör budur.
Şimdi ne yapmalı? Sosyal medyada çok fazla zaman geçirmeyin derim herkes büyük zamanların büyük laflarını etmeye bayılıyor. Evet doğru ve kaliteli bilgi de var ama rafine etmek gerçekten bir süreç gerektiriyor. Dönemimiz klasik iktisat kurallarının, öğrendiklerimizin, bildiklerimizin çok da çalışmadığı bir dönem ki son zamanlarda değerli ekonomistlerin kitapları aynı konuyu ele alıyor. Kendimizi geliştirme fırsatlarını daha çok kovalamalıyız çünkü şu an tam anlamıyla bir güncelleme (update) zamanı bunu yaparken en güncel yaklaşımlardan başlayarak bunu yapmalıyız çünkü bilimsel literatür sabit duran bir birikim değil sürekli güncelleniyor kendini yıka yıka, yok ede ede ilerlemesini sağlıyor. Akıl ve bilimle kalın, ruhunuzu da inancınız ne ise onunla besleyin, yeter ki ikisini birbirine karıştırmayın.
Lafı fazla uzatmayacağım eylem ve düşünce dünyasına aşırılıklardan uzak, sakin kalmaya gayret edin. İhtiyatlı kalın, pasif kalmayın. Başkalarının panik cümleleri ile değil kendi cümlelerinizi kurabilmek için gayret etme zamanı. Dünya büyük bir dönüşüm geçiriyor her anlamda zihnen, ruhen ve fiziken oldukça zorlu bir süreç.
Her manada sağlıklı kalmanız dileğiyle…
Bu makale yatırım tavsiyesi veya önerisi içermemektedir. Her yatırım ve alım satım hareketi risk içerir ve okuyucular karar verirken kendi araştırmalarını yapmalıdır.
